Een mens zet in zijn leven meer dan 200 miljoen stappen. Elke stap is een topprestatie. Want wat er doodeenvoudig uitziet, is eigenlijk een complexe opeenvolging van bewegingen met een perfecte timing en voortdurende coördinatie. Het enkelgewricht is de spil die daarbij een breed scala aan bewegingen mogelijk maakt en de meest uiteenlopende belastingen verdraagt.
Het spronggewricht is constant in beweging en staat ook nog eens constant bloot aan sterke krachten. Daarom is het zeer belangrijk blessures en hieruit resulterende bandinstabiliteit vroegtijdig en op de juiste manier te behandelen, zodat er geen ernstige gevolgschade kan ontstaan.
De opbouw van het enkelgewricht is optimaal afgestemd op de verschillende taken en kenmerkt zich door een perfect samenspel van botten, spieren, banden en pezen.
Het enkelgewricht bestaat uit twee deelgewrichten: het bovenste spronggewricht en het onderste spronggewricht. Deze twee deelgewrichten vullen elkaar aan op functioneel niveau en vormen zo één geheel. Dankzij dit samenspel kan het gewricht naar omhoog en omlaag bewogen worden en draaien naar de binnen- en buitenkant van de voet toe (supinatie en pronatie).
De achillespees is de sterkste pees in het lichaam en verbindt de buigspieren van het onderbeen met de botten van de voet, zodat de voet kan buigen. De pees is ongeveer 5 cm breed en heeft een lengte van 20 tot 25 cm.
Het spronggewricht wordt door een sterk ligamentapparaat gestabiliseerd. Zo hebben banden een begrensde elasticiteit van slechts 3% van de oorspronkelijke lengte. Het bandapparaat verstevigt het enkelgewricht langs de buitenkant door middel van drie afzonderlijke banden (de achterste, middelste en voorste buitenste band). De binnenkant wordt versterkt door de waaiervormige structuur van de binnenste banden (ligamentum deltoideum).
Verder zijn er een anterieure en posterieure syndesmose aanwezig. Deze elastische bindweefselstructuren verbinden het scheen- en kuitbeen met de enkel en hebben daar de functie van een onecht gewricht.
Het sprongbeen (lat. talus) vervult een centrale functie bij de krachtoverbrenging van het onderbeen naar de voet. Als de botten van de enkel richting de tenen verschoven kunnen worden wanneer het onderbeen is gefixeerd, is er sprake van een naar voren schuivende talus.
Doorgaans is pijn in het enkelgewricht het gevolg van een acute blessure. Andere oorzaken zoals een verkeerde stand, geïrriteerde pezen, ontstekingen, overbelasting, erfelijke factoren zoals aangeboren zwakte van de banden en slijtage door bijvoorbeeld artrose kunnen echter ook leiden tot pijn in het enkelgewricht.
De basis van de diagnose is het klinisch onderzoek. Een vermoedelijke diagnose wordt gesteld door middel van een gesprek over de medische geschiedenis, visuele inspectie, palpatie en een mobiliteits- en stabiliteitstest. Zo wordt bijvoorbeeld ook het naar voren schuiven van de talus bepaald met de zogenaamde schuifladetest. De vermoedelijke diagnose wordt vervolgens meestal geverifieerd met technische beeldvormingsprocedures zoals röntgenfoto's, echografie, MRI en CT.
Het gebied dat pijn doet kan informatie geven over het type blessure of aandoening.
Acute schade aan het enkelgewricht is altijd het gevolg van de inwerking van mechanische kracht op gewrichten en banden. De meest voorkomende oorzaak is het omslaan van de voet richting de buitenenkel (supinatietrauma), wat leidt tot overstrekking, het gedeeltelijk of volledig scheuren van de banden en zelfs fracturen van het enkelgewricht.
Blessure van de buitenste banden (supinatietrauma)
Verreweg de meest voorkomende oorzaak van klachten en pijn aan het enkelgewricht is het omslaan van de voet naar buiten toe (supinatietrauma). Dat resulteert in een overbelasting van de botten en het kapselbandapparaat aan de buitenkant van de voet. Bij het omslaan worden de bandstructuren overmatig uitgerekt of scheuren ze. Bovendien kunnen er bijkomende blessures zoals fracturen ontstaan.
Blessure van de binnenste banden
De binnenste band verbindt de binnenenkel met het sprong- en hielbeen. Hij heeft een veel complexere structuur dan de buitenste band en bestaat uit een voorste, middelste en achterste deel. Deze delen stabiliseren het enkelgewricht en voorkomen verdraaiingen. Bij een ruptuur van de binnenste band scheurt de binnenste band in het bovenste spronggewricht gedeeltelijk of volledig.
Enkelfractuur
Ter hoogte van het gewricht kan na het omslaan van de enkel schade ontstaan zoals een afscheuring van het gewrichtsoppervlak of fracturen van het kuitbeen (fibula), het scheenbeen (tibia) of het sprongbeen (talus).
Deze blessures kunnen ook andere structuren in de voet aantasten en leiden tot overmatige beweeglijkheid (hypermobiliteit) of beperkingen van de beweeglijkheid. De patiënt heeft meestal last van ernstige pijn in het enkelgewricht met zwellingen en bloeduitstortingen. Als de botten na een fractuur zijn verschoven, is het enkelgewricht soms zichtbaar vervormd.
Chronische bandinstabiliteit
Niet iedereen heeft even belastbare banden. Bovendien kunnen instabiliteiten van de banden aanhouden door een blessure die niet volledig genezen is. De banden in het enkelgewricht hebben ongeveer negen maanden nodig voordat ze weer helemaal sterk en belastbaar zijn. Een onvolledige genezing van de banden of een verkeerde stand van de voet (bv. door een pijnontwijkende houding die mogelijk tijdens de herstelfase ontstaat) kan ertoe leiden dat de voet na een blessure sneller weer omslaat of onzeker aanvoelt, vooral tijdens het sporten of lopen over oneffen terrein.
Chronische bandinstabiliteit zou in veel gevallen te voorkomen zijn geweest, maar veel te vaak worden blessures van het spronggewricht en het ligamentapparaat bij de voet in de acute fase, dus direct na een ongeval, niet of onvoldoende behandeld. Dit komt bijvoorbeeld omdat de patiënt de symptomen niet serieus neemt of te laat naar de dokter gaat. Het gevolg is dat elke tweede patiënt later in zijn leven niet alleen problemen aan de voet krijgt, maar ook aan andere gewrichten.
Onbehandelde chronische instabiliteiten van het bovenste en onderste spronggewricht worden beschouwd als een zogenaamde preartrotische misvorming, d.w.z. als risicofactor voor de ontwikkeling van artrose, die in de eindstadia vaak alleen nog behandeld kan worden met orthopedische schoenen, gewrichtsvervanging of met behulp van een artrodese.
Artrose
In gezonde toestand verlicht gewrichtskraakbeen de beweging van de gewrichten en heeft het een schokdempende werking tijdens het lopen. Artrose is een slijtageverschijnsel van de gewrichtsoppervlakken. Beschadiging van het gewrichtskraakbeen ontstaat echter niet alleen door ouderdomsslijtage. Vaak leiden onvoldoende behandelde blessures op den duur tot artrose in het spronggewricht.
Door een blessure kan de voet constant ongunstig worden belast. Deze foutieve belasting leidt jarenlang tot slijtage van het kraakbeen, totdat de gewrichtsoppervlakken over elkaar schuren en hevige pijn veroorzaken. Hoe eerder een bandinstabiliteit of een beginnende artrose wordt herkend, hoe beter hier iets tegen te doen is. Het doel is echter om preventief te werk te gaan zodat beschadigingen aan het kraakbeen worden voorkomen.
Ontsteking (artritis)
Ontstekingen in het enkelgewricht kunnen verschillende oorzaken hebben, zoals een peesontsteking, enkelartrose of reuma. De pijn beperkt vaak de beweeglijkheid van het gewricht.
Reuma (reumatoïde artritis)
Reumatoïde artritis veroorzaakt een ontsteking van het gewrichtsvlies waarbij het gewricht opzwelt door vocht. Ontstekingsstoffen en witte bloedcellen hopen zich op en leiden tot een woekering die het kraakbeen aantast.
Achillodynie
Achillodynie is een pijnsyndroom ter hoogte van de achillespees dat veroorzaakt wordt door overbelasting of foutieve belasting. De pijn ontstaat door acute irritatie van de achillespees en het glijweefsel en kan zowel lokaal als diffuus zijn. Als de achillodynie niet afneemt, kunnen degeneratieve veranderingen optreden.
Gescheurde achillespees (achillespeesruptuur)
Als de achillespees scheurt, is er vaak een zweepachtige knak die gepaard gaat met stekende pijn. Vervolgens kan de getroffen persoon niet meer op zijn tenen staan. Om functieverlies te voorkomen, moeten zo snel mogelijk behandelingsmaatregelen worden genomen. Naast chirurgische therapie is een conservatieve behandeling ook een optie. Deze wordt vooral gebruikt voor oudere patiënten en patiënten met bijkomende aandoeningen.
Voor de eerste hulp na sportgerelateerde en andere blessures is de PECH-regel een aanrader. P staat daarbij voor pauze, E voor ijs (Eis in het Duits) en koelen, C voor compressie en H voor omhoog leggen. Afhankelijk van de intensiteit van de pijn en de ernst van de symptomen moet vervolgens medisch advies worden ingewonnen.
In de acute fase na een trauma hebben de patiënten last van pijn, zwellingen en beperkte mobiliteit. Doorgaans wordt na een acute blessure of operatie een orthese gebruikt. Deze beperkt de belasting van de buitenste banden op functionele wijze zonder de mobiliteit van de gewrichten in te perken.
Enkelverstuikingen (distorsies van het enkelgewricht) zijn de meest voorkomende blessure in de sportorthopedie. In de meeste gevallen is de voet richting de buitenenkel omgeslagen (supinatietrauma).
Deze blessure wordt meestal conservatief behandeld. In de eerste behandelingsfase na het trauma moet het enkelgewricht van buitenaf worden gestabiliseerd met behulp van een enkelgewrichtorthese en geleidelijk weer worden belast.
Acute blessures gaan vaak gepaard met oedemen en zwelling. Compressiekousen die onder de enkelgewrichtorthese worden gedragen, kunnen de afname van het oedeem en de zwelling versnellen en zo de genezing bespoedigen.
In de mobilisatiefase moeten de bandstructuren opnieuw in de juiste stand gebracht en verstevigd worden. Deze fase eindigt wanneer de stabiliteit van het bovenste en onderste spronggewricht hersteld is. Om betere therapieresultaten te bereiken is in deze fase vroegtijdige mobilisatie uitermate belangrijk.
Tijdens het genezingsproces van een supinatietrauma en na afloop van de acute behandeling wordt ondersteuning van het enkelgewricht met een bandage aanbevolen. Bandages omsluiten namelijk het gewricht in kwestie en oefenen een comprimerende druk uit. Hierdoor verbetert de zelfwaarneming, de spieren worden gestimuleerd en het gewricht stabiliseert zich.
Vaak is het enkelgewricht nog altijd niet stabiel genoeg nadat de mobilisatiefase is voltooid. Dat kan leiden tot een verkeerde belasting van de voet en de aangrenzende of verbonden gewrichten. Bij terugkerende verstuikingen, pijn en een subjectief gevoel van instabiliteit, vooral op een oneffen ondergrond, moet ter ondersteuning permanent een bandage worden gedragen.
Wanneer blessures en instabiliteiten onvoldoende behandeld worden, kan kraakbeenbeschadiging (artrose) in het enkelgewricht ontstaan. Een dunne, ondersteunende bandage die in elke schoen past, kan helpen om de progressie van gewrichtsslijtage te beperken.
Niveau 1 - lage moeilijkheidsgraad
3 x 30 seconden
Verplaats uw gewicht naar het aangedane been en buig het andere been. Probeer de beenas recht te houden en de blik naar voren te richten. Controleer indien mogelijk uw houding in een spiegel.
3 x 30 seconden
Verplaats uw gewicht naar het aangedane been en trek het andere been omhoog. Probeer de beenas recht te houden en de blik naar voren te richten. Controleer indien mogelijk uw houding in een spiegel.
3 x 30 seconden
Verplaats uw gewicht naar het aangedane been. Het bovenlichaam en het andere been gaan van de verticale naar de horizontale positie. Probeer de beenas recht te houden en de blik naar voren te richten.
Niveau 2 - gemiddelde moeilijkheidsgraad
3 x 30 seconden
Mogelijke hulpmiddelen zijn een balansbord, een wiebelbord of een opgevouwen handdoek. Stap met het aangedane been op de ondergrond en til het andere been op.
Probeer de beenas recht te houden en de blik naar voren te richten. Controleer indien mogelijk uw houding in een spiegel.
3 x 30 seconden
Mogelijke hulpmiddelen zijn een balansbord, een wiebelbord of een opgevouwen handdoek. Stap met het aangedane been op de ondergrond.
Trek het andere been naar voren en omhoog en breng het weer terug naar de uitgangshouding. Probeer de beenas recht te houden en de blik naar voren te richten. Controleer indien mogelijk uw houding in een spiegel.
Niveau 3 - hoge moeilijkheidsgraad
3 x 30 seconden
Mogelijke hulpmiddelen zijn een balanskussen, een minitrampoline of een gewoon kussen. Stap met het aangedane been op het balanskussen en til het andere been op. Probeer de beenas recht te houden en de blik naar voren te richten. Controleer indien mogelijk uw houding in een spiegel.
3 x 8 herhalingen
Mogelijke hulpmiddelen zijn een balanskussen, een minitrampoline of een gewoon kussen. Ga met beide benen op het balanskussen staan en til kort het niet-aangedane been omhoog en maak via een buiging in de heupen en knie een uitvalpas naar achteren. Kom daarna weer terug naar de uitgangshouding.
Controleer indien mogelijk uw houding in een spiegel.
Niveau 4 - zeer hoge moeilijkheidsgraad
3 x 8 herhalingen
Als alternatief voor de onderste traptrede kunt u een soortgelijke, even hoge en stabiele kruk of doos gebruiken.
Let op: Leg een slipvaste mat op de vloer voor de onderste trede! Ga op de onderste traptrede staan en kijk naar beneden. Spring met beide benen naar beneden en blijf drie seconden na de landing in een lichte kniebuiging staan, houd de beenas gelijk en de voetholten omhoog
3 x 8 herhalingen
Als alternatief voor de onderste traptrede kunt u een soortgelijke, even hoge en stabiele kruk of doos gebruiken.
Let op: Leg een slipvaste mat op de vloer voor de onderste trede! Ga op de onderste traptrede staan en kijk naar beneden. Spring met beide benen naar beneden en land alleen op het aangedane been. Blijf drie seconden na de landing in een lichte kniebuiging staan, houd de beenas gelijk en de voetholten omhoog.
